Kỹ thuật in lụa có tên tiếng anh là Screen printing hay silk screen printing, đây là một kỹ thuật trong in ấn, cái tên này có từ khi cái khuôn in được làm từ tơ lụa, sau này sử dụng những vật liệu khác như lưới nhựa, lưới kim loại, vải sợi,… cho nên cũng từ đó nghề in lụa còn được gọi với cái tên khác là in lưới.
Kỹ thuật in lụa
In lụa (silk screen printing) sử dụng nguyên lý mực chỉ thấm qua giấy in 1 phần rồi in xuống vật liệu do các hợp chất hóa học trên khuôn in đã bịt kín các mắt lưới còn lại, vì thế có thể in trên vật liệu bằng kim loại, nhựa, ni lông, vải, gỗ, hay in trên giấy, mạch điện tử,…. với độ sắt nét và chính xác rất cao, hoặc sử dụng thay thế cho phương pháp vẽ men trong sản xuất gạch men.
Đây là kỹ thuật đã được sử dụng phổ biến từ 1925 tại Châu Âu để in lên bìa, thủy tinh, đồ da,… nhưng thật ra từ hơn 1000 năm trước người ta đã phát minh ra công cụ làm bằng sợi tơ được kéo căng rồi dán vào một khuôn gỗ có thể in nhiều lần lên bề mặt phía dưới bằng cách phết mực xuyên qua các lỗ tròn trên tấm khuôn bằng tơ. Sau đó những công trình về việc sử dụng tơ để in ấn được nghiên cứu ở Đức và Pháp những năm 1870, rồi vào 1907, tại Anh, Samuel Simon đã sáng chế ra tấm lưới được làm bằng sợi tơ, đến 1914 tại San Francisco, John Pilsworth đã phát triển ra kỹ thuật in lụa nhiều màu.
Trước đây thì in lụa rất tốn công sức để gia công ra một khuôn in hoàn chỉnh, sắc nét để in ra chất lượng tốt nhất, nhưng ngày nay thì với công nghệ hiện đại, các máy móc hỗ trợ in lụa đang ngày càng hiện đại, đem lại những ưu điểm vượt trội về chất lượng in cũng như chi phí sản xuất. Vì thế đây cũng chính là điều mà những công nghệ in khác vẫn không thể so được với kỹ thuậ in lụa, về giá thành cũng như chất lượng, độ bền.
Theo cách thức sử dụng khuôn in, thì in lụa có:
Còn theo hình dạng khuôn in thì được chia thành 2 loại:
Theo phương cách in, thì có 3 loại:
Cho dù là phương pháp in lụa thủ công, bán thủ công, hay tự động, thì cũng đều phải qua những công đoạn như làm khuôn, chế bàn in, dao gạt, pha chế màu, hồ, rồi mới in.
Làm khuôn in:
Khuôn in trong kỹ thuật in lụa là gì? Đây là vật giữ tấm màn in được căng, để quá trình in được chính xác, khuôn có thể làm bằng gỗ hay là kim loại, quá trình tạo lỗ theo hình ảnh này gọi là chuyển ảnh cần in lên lưới in. Lúc trước thợ in thường vẽ lên lớp nến trắng: là dùng bút tre/bút gỗ khắc lên tấm lưới đã được nhúng vào nến lỏng để nguội. Hoặc dùng bút hoặc kim nhọn khắc trên đất sét để khô, hay vẽ lên lớp dầu bóng đã khô nhiều lần để tạo những lỗ trống trên bề mặt lưới in. Hay dùng dao khắc trên giấy nến để tạo khoảng trống rồi úp mặt giấy nến đó lên lưới rồi ủi, làm nóng chảy nến, sau khi để nguội những khoảng trống không cần thiết sẽ bị nến lấp đi.
Nhưng ngày nay đa số mọi người đều dùng phương pháp cảm quang vì tính ưu việt của nó. Độ chính xác của phương pháp này khiến cho hình ảnh in ra vẫn giữ được tính chân thực về đường nét của nó.
Những bản in này đều được họa sĩ vẽ mẫu trên máy tính, tách màu, rồi in ra tờ giấy can, mỗi màu được tách thành một phim khác nhau, sau đó chuyển hình ảnh lên tấm lưới, cái này gọi là chụp bản. Công đoạn này được tiến hành trong buồng tối, phim đặt lên lưới in đã được quét dung dịch cảm quang, cùng với ảnh gốc, khi chiếu sáng ánh sáng sẽ xuyên qua phim và đập lên lưới, những chỗ không bị cản bởi mực sẽ rắn lại, khi mang bản in đi rửa thì những chỗ không bị chiếu sáng sẽ bị rửa trôi tạo thành khoảng trống, do đó mực in đi qua những khoảng trống in xuống bề mặt một cách chính xác hơn, ít mất công sức hơn để tạo một lưới in chuẩn xác.
Bàn in, dao gạt:
Đây là 2 vật được làm bằng gỗ, kim loại. Bàn in là thứ quan trọng trong việc giữ cho nét in thẳng, chính xác, vì thế bàn in phải phẳng, chắc, độ đàn hồi ở mức nhất định để khuôn in tiếp xúc đều bề mặt để in.
Dao gạt là vật để gạt mực phết qua lưới in, gọi là dao nhưng nó có thể được làm từ bọt biển, lăn cao su hay thậm chí chỉ cần một miếng gạt cao su.
Dụng cụ in lụa
Chế màu in:
Ở đây nghệ nhân sử dụng những chất nhuộm màu chuyên biệt để khi in màu lên bề mặt không bị đổi màu, giữ màu tốt. Còn việc chế màu phải dùng các hợp chất hữu cơ, ở đây được phân làm 2 loại màu, tan trong nước và không tan.
Hồ in trộn với thuốc nhuộm gọi là mực in, vì được dính lên bề mặt nên mực in cũng cần có những tiêu chí như đồng nhất về cường độ màu sắc, độ đặc vừa phải để làm họa tiết sắc nét, có độ bền cao để bảo quản,….
Cuối cùng là in:
Định vị khuôn lên bàn in, đặt lên bề mặt cần in, cho lượng mực in cần thiết vào khuôn in, rồi lấy dao gạt để phết mực ngang qua bề mặt, công đoạn này các người thợ có kinh nghiệm sẽ điều chỉnh lượng mực in và tốc độ gạt để tạo ra chất lượng in tốt nhất.
Sau khi in thì cần phải xử lý để màu cố định lên bề mặt, tùy loại mực hay chất liệu của bề mặt in mà xử dụng những phương pháp sấy, gia nhiệt khô, hấp,…
Đó là những nét cơ bản của nghề in lụa, in lưới, hay còn gọi là silk screen printing. Với công nghệ phát triển liên tục như ngày nay thì in lụa không còn khó khăn để tạo một bản in như lúc trước, nhưng cũng vẫn có những công đoạn công phu tỉ mỉ mà chỉ có bàn tay con người mới có thể làm được, vì thế mà ngành này vẫn còn được gọi là một ngành thủ công đặc biệt.
